مقدمه ای بر مديريت يکپارچه ايمني، بهداشت و محيط زيست

HSE

مقدمه:

سازمان بين المللي استاندارد از زمان تاسيس خود در سال 1942 استاندارد هاي بين المللي متعددي را با همكاري متخصصان وكارشناسان برجسته جهاني و همچنين كارشناسان موسسات استاندارد كشورهاي عضو اين سازمان تدوين ومنتشر نموده است.

هرکدام از استانداردهای انتشار یافته حیطه خاصی از عملیات و فعالیتها را پوشش داده و بر روی آن متمرکز می گردد. در بيست سال گذشته استانداردهاي بين المللي از چنان  پذيرشي برخوردار شده اند كه بسياري از كشورهاي توسعه یافته و در حال توسعه  استانداردهاي ملی و رسمي خود را بسوي پذيرش (Adoption) استانداردهاي بين المللي سوق داده ند. با انتشار استاندارهای کیفیت با عنوان کلی استانداردهای سری ISO 9000، موضوع استانداردهای جهانی وارد مرحله تازه تری گردید. بدنبال پذیرش و افزایش محبوبیت استاندارد اخیر استانداردهای مشابه ای مطرح و مورد استقبال گسترده ای قرار گرفتند که از این میان می توان به استانداردهای زیست محیطی و ایمنی و بهداشت شغلی اشاره کرد.

از ميان استانداردهاي تدوين شده توسط اين سازمان , سه مجموعه استاندارد تحت عنوان " مديريت كيفيت ,مديريت زيست محيطي و مديريت بهداشت وايمني شغلي " و استانداردهاي وابسته به آنها  اهميت خاص يافته و بكارگيري اصول و الزامات اين استانداردها و سازمانهاي توليدي و خدماتي در سرتاسر جهان دائما در حال گسترش مي باشد.

پس از معرفي استانداردهای اخیر و نتايج موفقيت آميز بكارگيري اين رويكرد، امروزه بسياري از سازمانها به نقش موثر پیاده سازی این نوع استانداردها در افزایش اثربخشی سازمانها سيستم  و نقش مفید آنها در جهت اهداف سازمان پي برده اند. از طرف ديگر در هر استانداردی ( ايمني، بهداشت، كيفيت، محيط زيست، ارگونومي، منابع انساني و غيره) تنها يكي از ابعاد سازمان مورد توجه قرار گرفته و سياست ها و اهدافي كه تعريف مي شوند در جهت آن جنبه از فعاليتهاي سازمان مي باشد. به همين دليل هر چند كه امروزه هيچ شكي در نقش استانداردها در هدايت و هماهنگ كردن فعاليتها در جهت اهداف سازمان وجود ندارد این امر نیز به اثبات رسیده است که تعدد سيستم ها مي تواند باعث پيچيدگي و سردرگمي سازمان, به هدر رفتن منابع, دوباره كاريها, ايجاد تضاد بين سياستها و اهداف تعريف شده و … گردد. در همين راستا ادغام سيستم هاي مختلف در سازمان امري الزامي مي باشد

یکی از مهمترین علل ادغام سیستم های مدیریتی یاد شده تشابهات بین آنهاست. این تشابهات بین سیستم های مدیریت کیفیت، ایمنی و بهداشت و زیست محیطی و فواید ادغام این سیستم ها در بالاترین سطوح بین المللی شناخته شده و مورد تائید قرار گرفته است بطوریکه در مقدمه استاندارد ISO 14001 نسخه 1996 بیان شده است که این استاندارد بین المللی در اصول کلی سیستم مدیریت با سری استانداردهای ISO 9000 برای سیستم های کیفیت مشترک می باشد. سازمانها ممکن است استفاده از سیستم مدیریت موجود خود را که با سری ISO 9000 سازگار است به عنوان مبنایی برای سیستم مدیریت زیست محیطی خود انتخاب نمایند.

این موضوع در مقدمه استاندارد ISO 9001: 2000  نیز تحت عنوان سازگاری با سایر سیستم های مدیریت مورد اشاره قرار گرفته و بیان شده است که این استاندارد بین المللی در راستای استاندارد ISO 14001 نسخه 1996 می باشد تا سازگاری دو استاندارد را به منظور بهره مندی کاربران این استانداردها ارتقاء بخشد.

با وجود تشابهات فراوان موجود بین این سیستم ها بنظر می رسد که ادغام نیازمندیهای سیستم ایمنی و بهداست با سیستم مدیریت محیط زیست و سیستم های دیگر نسبتاٌ بدون پیچیدگی بوده و براحتی امکانپذیر باشد. ولی این امر در عمل بسادگی میسر نیست زیرا بایستی در ابتدا برای هر سازمانی فواید، مشکلات و مسایل حاشیه ای برای ادغام سیستم ها در نظر گرفت. علاوه بر این در نظر داشتن وجوه اشتراک و تفاوتهای بین سیستم های مورد نظر برای ادغام نیز ضروری می باشد. با این حال اگر نیازمندیهای سیستم های مدیریتی مورد نظر به درستی در سازمان طرح ریزی و اجراء شده باشد و کارکنان سازمان نیز آگاهی و تعهد لازم را در ارتباط با نیازمندیهای سیستم مربوطه داشته باشند ادغام سیستم های مدیریتی براحتی و بدون ایجاد اختلال در روند جاری فعالیتهای سازمان امکانپذیر خواهد بود.

مهمترین فواید ادغام سیستم های مدیریتی عبارتند از:

1.اختصاص صحیح و منطقی منابع

-   جلوگیری از اختصاص دوباره یا چند باره منابع داخلی سازمان برای مدیریت سیستم های مختلف

-   جلوگیری از هزینه های اضافی و دوباره کاری های اجتناب ناپذیر در مستقر کردن سیستم های جداگانه

2.ایجاد تصویری بهتری از سازمان

یک سیستم مدیریت ادغام شده که توسط گروه ثالث مورد تائید قرار گرفته است می تواند شاخص مناسبی برای برای نشان دادن تعهد سازمان به جامعه باشد. تصویری که چنین سازمانی در جامعه ایجاد می نماید مجموعه ای است که به موازات فعالیت های تجاری خود، مسایل دیگر نظیر موارد زیست محیطی، ایمنی، بهداشتی و غیره را همزمان رعایت می نماید.

3.بهبود عملکرد سازمان

سیستم های مدیریت ادغام یافته با در نظر گرفتن مسایل ایمنی، بهداشت، محیط زیست و غیره می تواند منجر به کاهش و یا حذف حوادث، بیماریهای، آلودگیهای زیست محیطی و موارد مشابه شود که مسایل یاد شده منجر به بهبود عملکرد سازمان خواهد شد.

4.بهبود رضایت مشتری

- ادغام این سیستم ها منجر به عملکرد بهتر کیفی، زیست محیطی، ایمنی و... شده که به نوبه خود رضایت بیشتر مشتریان خواهد انجامید.

-  در صورتیکه سازمانی بتواند سیستم های ادغام یافته ای را برای کارهای پروژه ای پیشنهاد نماید این امر باعث کاهش هزینه های پروژه هم برای مشتری و هم برای عرضه کننده خواهد شد.

5.کاهش پیچیدگی و سردرگمی

- از طریق کاهش حجم مستندات سیستم های مدیریتی

- افزایش سهولت در اجراء، نگهداری و بهبود یک سیستم واحد

- افزایش راحتی کارکنان از نظر ارجاع به روشهای اجرایی واحد و ادغام یافته

با وجود فواید فوق ادغام سیستم های مدیریت متفاوت با دشواریها و موانع متعددی نیز همراه است که تعدادی از مهمترین آنها عبارتند از:

1.میزان اعتباری که استانداردهای مرتبط از نظر ثبت و اجراء دارند.

2.نیازمندیهای خاص مشتریان

-  در بعضی از بخشهای صنعتی ممکن است قسمتی از نیازمندیهای سیستم ایمنی، بهداشت، محیط زیست و غیره سازمان توسط مشتری یا قانون گذار تعیین شده باشد که این موضوع می تواند ادغام سیستم ها را با دشواری همراه سازد.

- ممکن است نیازمندیهای مشتریان از بخشی به بخش دیگر متفاوت باشد.

3.علایق شخصی

در درون سازمانها ممکن است تمایل خاصی از طرف متخصصین سیستم های مختلف برای حفظ سیستم های جداگانه و مقاومت در برابر ادغام سیستم ها وجود داشته باشد.

یکی از معمولترین سیستم های مدیریتی ادغام یافته سیستم مدیریت HSE است که زادگاه آن بخشهای انرژی شامل پالایشگاههای نفت، گاز، پتروشیمی ها و صنایع مرتبط است. در این سیستم مدیریتی سعی می شود که سه سیستم مدیریتی بهداشت، ایمنی و محیط زیست در هم ادغام شده و بصورت یکپارچه راهبری و کنترل گردد.

از آنجائیکه در حال حاضر هیچ گونه استاندارد جهانی در مورد سیستم یکپارچه HSE وجود ندارد لذا سازمانهای مختلف با توجه به سلایق، محدودیتها، ماهیت عملیاتی، نقاط قوت و موارد مشابه خود از قالب و ساختارهای متفاوتی برای سیستم های یکپارچه HSE خود استفاده می کنند که در بهش زیر یک نمونه جامع از سیستم های مدیریتی یکپارچه HSE مورد بحث قرار می گیرد.

در اين بخش و قبل از پرداختن به ساختار سیستم، به منظور ايجاد هماهنگي ودرك يكسان به تشریح اصطلاحات و تعاريف مورد استفاده پرداخته می شود:

1.مميزي Audit:

فرايند نظام يافته ,مستقل و مدون بمنظور بدست آوردن شواهد مميزي و ارزيابي آنها بصورت عيني جهت تعيين ميزاني كه معيار هاي مميزي بر آورده مي شوند.

مميزي داخلي ,كه گاهي مميزي شخص اول  نيز ناميده مي شود توسط خود سازمان يا از جانب آن جهت بازنگري مديريت و ساير مقاصد داخلي انجام ميگيرد.و ميتواند مبناي براي خود اظهاري سازمان در مورد انطباق باشد. در بسياري از موارد بخصوص در سازمانهاي كوچك , مستقل بودن ميتواند از طريق مسئوليت نداشتن در فعاليتي كه تحت عنوان مميزي است, به اثبات برسد

مميزي بيروني آنچه كه اصطلاحا مميزي شخص دوم يا شخص ثالث مي نامند در برمي گيرد.مميزي شخص دوم معمولا طرفهاي زينفع  از قبيل مشتريان و يا اشخاص از طرف انها انحام مي گيرد. مميزي شخص ثالث توسط سازمانهاي مميزي كننده مستقل بيروني انجام مي گيرد

و هنگامي كه دو يا چند سازمان مميزي كننده در انجام مشترك مميزي يك مميز شونده همكاري مي كنند آن را مميزي مشترك مي نامند

2.مميز (Auditor):

شخص داراي شايستگي جهت انجام مميزي.

3.كارشناس فني (Technical expert):

شخصي كه دانش و يا تخصص معيني را(دانش سازماني ,فرايندي وزبان وفرهنگي) براي تيم مميزي فراهم مي نمايد.  كارشناس فني بعنوان مميز در تيم مميزي عمل نم يكند.

4.بهبود مستمر Continual improvement

فرايند ارتقاي سيستم مديريت بهداشت HSE براي دستيابي به بهبودهاي در راستاي خط و مشي سازمان.

5. خطر Hazard

هرگونه منبع بالقوه زيان آور به شكل جراحات انساني، بيماري، صدمات به اموال و تجهيزات كارگاه و محيط ويا تركيبي از آنها.

6.شناسايي خطر Hazard identification

فرايند شناساي وجود خطر يا عامل زيان آور و تعيين مشخصات آن.

17 رويدادIncident

يك رخداد يا اتفاق كه كه منجر به حادثه (accident) شده ويا پتانسيل منجر شدن به حادثه را داشته با شد.

8.   عدم انطباق Non-conformance

هر گونه انحراف از استانداردهاي كاري،دستورالعملها،روشهاي اجرايي  مقررات كه بطور مسقيم يا غير مستقيم منجر به آسيب يا خسارت گردد.

9.  اهداف Objective

اهداف يا مقاصد به معناي عملكرد سيستم، كه يك سازمان خو درا مقيد به حصول آن مي داند   

10  بهداشت حرفه اي و ايمني Occupational health and safety

شرايط و عواملي كه ميتواند بر سلامت كاركنان،كارگران موقتي و پيمانكاري، مهمانان ومراجعه كنندگان ويا هر فرد ديگري در محل تاثير بگذارد.

21  سيستم مديريت بهداشت حرفه اي و ايمني OH &S management system

بخشي از كل سيستم مديريت كه: مديريت بر ريسكهاي بهداشتي و ايمني ناشي از فعاليتهاي هر سازمان را تسهيل منمايد  كه شامل ساختار سازماني،طرح ريزي،مسئوليتها،اعمال،روشها،فرايند،منابع،حصول،بازنگري  خط ومشي بهداشت حرفه اي وايمني مي با شد.

22  سازمان Organization

شركت،بنگاه،اداره،مجتمع كاري،موسسه و انجمن يا تركيبي از آنها اعم از ثبت شده يا نشده دولتي يا خصوصي كه داراي وظايف وتشكيلات خاص خود باشد.

23   عملكرد Performance

نتايج قابل اندازه گيري سيستم مديريت  بهداشت حرفه اي و ايمني مربوط به كنترل ريسكها ي ايمني و بهداشت در راستاي خط ومشي سازمان.

24  ريسك Risk

تابعي از احتمال وپيامد ناشي از وقوع يك اتفاق خطرناك را ريسك گويند.

 احتمال خطر *بزرگي خطر R= 

25   ايمني Safety

در امان بودن از ريسك قابل قبول يك خطر

26  ريسك قابل تحمل Tolerable risk

ريسكي كه ميزان آن تا حد قابل تحمل توسط سازمان،با در نظر گرفتن الزامات قانوني وخط مشي  بهداشتي –ايمني  پايين آمده است.

27  ارزيابي ريسك Risk Assessment

فرايند كلي برآورد ابعاد وگستردگي ريسك وتصميم برسراين موضوع كه ايا ريسك قابل تحمل است يا نه.

28  محيط زيستEnvironment

محيطي شامل هوا ,آب, خاك ,منابع طبيعي ,گياهان ,جانوران , انسان و روابط متقابل بين آنها كه سازمان در آن فعاليت مي كند.

29  جنبه زيست محيطي Environmental aspect

بخشي از فعاليتها ,محصولات يا خدمات يك سازمان كه بتوان با محيط زيست تاثير متقابل ؊

دكتر ايرج محمدفام  سايت مهندس قلعه نوعي